Τετάρτη 4 Μαΐου 2016

ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ Το ιδεολογικό πλαίσιο της Ελληνικής επανάστασης



                           


Δυο ιδεολογίες, εξόχως παρούσες στο μοντέρνο σήμερα , η μεν πρώτη όταν αναφερόμαστε στις ανθρώπινες αξίες, ενώ η δεύτερη περνά σαν κόκκινη γραμμή, είτε θετικά είτε αρνητικά, όλο τον πολιτικό κόσμο. Στον 18ο αιώνα, αυτές οι ιδεολογίες, έβαλαν τις βάσεις ( η πρώτη) στον Ελληνικό και Βαλκανικό διαφωτισμό και στις κινήσεις, η δεύτερη, που τον 19ο αιώνα πραγματοποίησαν από το 1806 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1870, τις επαναστάσεις που δημιούργησαν  τα σύγχρονα Βαλκανικά κράτη.
Οι εθνικοί ηγέτες και διανοούμενοι των Βαλκανίων τον 19ο αιώνα επηρεάστηκαν ιδιαίτερα από δυο πολιτικά δόγματα δυτικοευρωπαϊκής  προέλευσης : το φιλελευθερισμό  που προερχόταν από τις ιδέες του Διαφωτισμού τον 18ο αιώνα και τον εθνικισμό, η βάση του βρισκόταν στον ρομαντισμό και στον ιστορικισμό του 19ου αιώνα. Ας ξεκινήσουμε από τον φιλελευθερισμό. Κάποιοι διανοούμενοι ισχυριζόταν ότι σύμφωνα με την ιδέα του φυσικού νόμου, όλοι οι άνθρωποι είναι προικισμένοι με συγκεκριμένα δικαιώματα, τα οποία απέκτησαν με τη γέννηση τους και τα οποία θα έπρεπε να θεωρούνται «αναπαλλοτρίωτα» απέναντι σε κάθε εξουσία. Στην Αμερικάνικη  Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, που αποτελεί μια έξοχη διακήρυξη των βασικών ιδεών αυτής της φιλοσοφικής σχολής σκέψης, τα δικαιώματα αυτά ήταν «η ζωή, η ελευθερία και η επιδίωξη της ευτυχίας». Συχνά, στον κατάλογο των φυσικών δικαιωμάτων έμπαινε και η ιδιοκτησία.
Με βάση αυτές τις ιδέες, θα έπρεπε να σχεδιαστεί ένα σύνταγμα, ένα είδος κοινωνικού συμβολαίου, που έθετε ρητά τα όρια της κρατικής εξουσίας και θα εγγυούταν τα δικαιώματα του πολίτη. Ο φιλελευθερισμός εξήρε την πολιτική ισότητα : όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από εθνική ή κοινωνική  προέλευση θα είχαν τα ίδια δικαιώματα μέσα στα όρια του κράτους. Έμφαση δινόταν στη ελευθερία του ατόμου και στην προστασία του απέναντι στην τυραννία της κυβέρνησης ή της κοινωνία. Ο φιλελευθερισμός  ενώ υιοθετούσε την αρχή της πολιτικής ελευθερίας, μόνο η ριζοσπαστική του εκδοχή μιλούσε για κοινωνική ή οικονομική ισότητα και σπανιότερα στην παρέμβαση του κράτους για την βοήθεια ενός τμήματος του πληθυσμού.

   Αντιθέτως, σχεδόν όλα τα εθνικιστικά δόγματα μετέθεσαν ολοκληρωτικά από το άτομο στη συλλογική  οντότητα, το έθνος. Ένα μεγάλο μέρος από το λεξιλόγιο του ρομαντικού εθνικισμού επηρεάστηκε σημαντικά από το έργο του Γιόχαν Γκόντφριντ  Χέντερ, Γερμανού φιλοσόφου, οι  ιδέες  του οποίου είχαν τεράστια επιρροή στην Ανατολική  Ευρώπη. Αναλαμβανόταν τα άτομα στην κοινωνία μόνο ως τμήματα του  Volk, του λαού ή ακόμα καλύτερα της εθνικής (φυλετικής) ομάδας. Ο Χέντερ πίστευε ότι η τέχνη, η μουσική, η λογοτεχνία, τα τοπικά έθιμα, οι νόμοι, αποτελούσαν έκφραση αυτού του μοναδικού πνεύματος ,  ή του Volksgeist, του κάθε λαού. Σε αυτόν τον κώδικα αξιών, η προσωπική ελευθερία θα πραγματωνόταν όχι μέσω συνταγμάτων  και  παρόμοιων  νομικών κειμένων, αλλά μέσω της ταύτισης με τη συλλογική θέληση του έθνους και της υποταγής σε αυτή κάτι που εκφραζόταν συχνά από ένα χαρισματικό ηγέτη.
Τον εθνικιστή ενδιέφεραν ιδιαίτερα  η μελέτη και  η καθαρότητα της γλώσσας του, καθώς θεωρούσε ότι ήταν ίσως η σημαντικότερη εκδήλωση του εθνικού χαρακτήρα. Οι ξενικές λέξεις έπρεπε να εξαλειφθούν από το λεξιλόγιο κάθε γλώσσας ως επικίνδυνες για τους φυσικούς τρόπους έκφρασης. Εθνικιστές φιλόσοφοι ασχολούνταν, αντίστοιχα, με την αναβίωση της ιστορίας του έθνους τους και με την παράδοση και τα παραμύθια. Χαίρονταν να ψάχνουν το σκοτεινό παρελθόν του λαού τους και διακήρυτταν το μεγάλο του σεβασμό για το χωρικό, που θεωρούσαν ότι ήταν το στοιχείο της κοινωνίας που είχε διαβρωθεί λιγότερο από  «ξένες» επιρροές. Ο  επαναστατικός εθνικισμός άσκησε σημαντική έλξη σε τμήματα του πληθυσμού, όπως φοιτητές, καθηγητές πανεπιστημίων, συγγραφείς, έμπορους και εκπροσώπους άλλων επαγγελμάτων που ήταν μεν μορφωμένοι, αλλά αποκλειόταν συχνά από τα υψηλά κρατικά αξιώματα. Τα προγράμματα τους τόνιζαν ιδιαίτερα  την δράση και την ανάγκη της πάλης για ευγενικούς σκοπούς και οι προσπάθειες τους ευδοκίμησαν σε μια ατμόσφαιρα συνωμοσίας και βίας


  Τα επαναστατικά κινήματα του 19ου αιώνα  σε ολόκληρη την Ευρώπη συνδύαζαν  το φιλελευθερισμό με τον εθνικισμό, μολονότι οι αντιφάσεις τους είναι φανερές. Οι ηγέτες συγκέντρωναν την προσοχή τους στη διάλυση φεουδαρχικών ή απολυταρχικών  καθεστώτων και την αντικατάσταση τους από συνταγματικές  κυβερνήσεις. Αποδεχόταν την εθνική βάση για το κράτος , δηλαδή ότι οι λαοί με κοινή γλώσσα και ιστορικό παρελθόν θα έπρεπε να ενώνονται. Οι συνέπειες της φιλελεύθερης και εθνικιστικής ιδεολογίας ήταν σαφείς στην νότια Ευρώπη: τόσο η αυτοκρατορία των Αψβούργων( Αυστροουγγαρία) όσο και η Οθωμανική θα έπρεπε να διαλυθούν και να αντικατασταθούν από εθνικά κράτη και συνταγματικές κυβερνήσεις. Παραμερίζοντας την θεωρία, ήδη κατά τον 18ο αιώνα είχαν συμβεί συγκεκριμένα γεγονότα που βοήθησαν στην εξώθηση του Ελληνικού και των βαλκανικών λαών προς την πορεία  αυτή. Ορισμένες πτυχές αυτών των εξελίξεων, κυρίως η πολιτιστική αναγέννηση και η αύξηση του ενδιαφέροντος για τη γλώσσα, ήταν πλήρως εναρμονισμένες με την εθνικιστική θεωρία.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου